دانشنامه تحلیلی فعل در زبان فارسی

دستور زبان فارسی از قرن ها پیش مورد توجه عالمان زبان و ادب و حتی فلسفه قرار گرفته و مباحث این علم چه به طور مستقل و چه در ضمن مباحث علوم دیگر مورد مطالعه واقع شده است. در دهه های اخیر، دیدگاه های نو متأثر از زبان های دیگر و نظریات زبان شناسی، موجب پدید آمدن آثار فراوان و گوناگونی در این زمینه بوده است. با وجود این، هنوز اتفاق نظری عمومی در مبانی، تعاریف و مباحث آموزشی آن ها به وجود نیامده است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی و گزارش آراء و دیدگاه های دستورنویسان معاصر فارسی درباره فعل است، و می کوشد وجوه اشتراک و اختلاف دیدگاه های گوناگون را درباره فعل، به عنوان عنصر مرکزی جمله، توصیف و تبیین کند. برای همین منظور، آراء مهم ترین دستورنویسان معاصر که در مدارس و دانشگاه ها به عنوان متون آموزشی مورد استفاده یا مأخذ بوده اند، با توجه به تقدّم تاریخی مورد مطالعه قرار می گیرند و تلاش می شود تا ارتباط معنایی و تاریخی بین آراء و اندیشه های دستوری در یک فرایند زمانی نشان داده شود. مطالعه ویژگی های مختلف فعل نشان می دهد که کتاب های دستور زبان در دو مقوله ی صرفی و نحوی به بررسی فعل می پردازند، به طوری که در دستورهای سنتی بیشتر به مقوله ی صرفی، شامل شخص، شمار و زمان فعل توجه می شود و در کتب دستور زبان مبتنی بر نظریه های زبان شناسی غالباً به هر دو مقوله به ویژه مقوله ی نحوی، شامل نقش فعل و تأثیر آن در تعیین اجزای جمله توجه می شود. این پژوهش نشان دهنده ی فرایند رشد تدریجی مباحث فعل در کتاب های دستور زبان معاصر است. این فرایند سیر تطور مبحث فعل را با بررسی تغییر در رویکرد کتاب ها از مقوله ی صرفی به مقوله ی نحوی، توسعه ی تعریف فعل، گسترش ویژگی های صرفی و نحوی، افزایش زمان های فعل، توسعه دایره فعل مجهول، تحقیق در ساختارهای جدید فعل نشان می دهد.